نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• ابوالفضل توکلی شاندیز

دکترای فلسفه اخلاق، دانشگاه قم

چکیده

گلستان سعدی یکی از برجسته‌ترین متون ادبی و اخلاقی زبان فارسی است. هدف این مقاله بررسی بازتاب نظریه‌های اخلاق هنجاری مندرج در حکایات باب اول گلستان سعدی است. برخلاف پژوهش‌های پیشین که عمدتاً به تعالیم اخلاقی و فضایل فردی در آثار سعدی پرداخته‌اند، این مطالعه می‌کوشد با نگاه فلسفی، پیوند میان ادبیات و فلسفه اخلاق را نشان دهد و دریابد که سعدی در پس توصیه‌ها و اندرزهای اخلاقی خود به کدام نظریه اخلاقی نزدیک‌تر است. این تحقیق از لحاظ ماهیت کاربردی است و از روش‌های کمّی و کیفی برای گردآوری و تحلیل محتوا و طبقه‌بندی حکایات بهره گرفته است. ابتدا تمامی 41 حکایت باب اول گلستان با معیارهای اخلاق فضیلت، پیامدگرایی و وظیفه‌گرایی بررسی و در جدولی دسته‌بندی شدند. سپس حکایاتی که مستقیماً به تعارض بین نظریه‌های اخلاقی یا همپوشانی آنها می‌پرداختند، به‌صورت تفصیلی تحلیل شدند تا مبنای ارزشی و فلسفی اعمال شخصیت‌ها مشخص گردد. پرسش‌های راهنما برای هر نظریه اخلاقی، معیارهای تحلیل و استدلال در خصوص پیامد، وظیفه و فضیلت حکایت‌ها را تعیین کرد. نتایج نشان می‌دهد که در باب اول گلستان، حکایات عمدتاً به دو دسته اصلی پیامدگرایی (24 حکایت) و اخلاق فضیلت (18 حکایت) تعلق دارند، 6 حکایت بر وظیفه‌گرایی تأکید داشته و 7 حکایت نیز ترکیبی از چند نظریه اخلاقی را نشان می‌دهند. تحلیل حکایات منتخب که به تعارض یا همپوشانی این نظریه‌ها می‌پردازند بیانگر این مسئله است که سعدی عمدتاً در موقعیت‌های اجتماعی و حکومتی به پیامد عمل اهمیت می‌دهد، اما در زمینه فضایل فردی و تربیت اخلاقی، اخلاق فضیلت را بر پیامدگرایی ترجیح می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

• گلستان سعدی
• نظریه اخلاقی
• وظیفه‌گرایی
• پیامدگرایی
• اخلاق فضیلت

عنوان مقاله [English]

Reflection of Ethical Theories in the Stories of the First Chapter of Saadi’s Gulistan

نویسنده [English]

• Abolfazl Tavakoli Shandiz

PhD in Moral Philosophy, Qom University-

چکیده [English]

Saadi’s Gulistan is one of the most prominent literary and ethical texts of the Persian language. The aim of this paper is to examine the reflection of normative ethical theories embedded in the tales of the first chapter of the Gulistan. Unlike previous studies that have primarily focused on moral teachings and individual virtues in Saadi’s works, this study adopts a philosophical perspective to highlight the intersection between literature and moral philosophy, seeking to determine which ethical theory Saadi’s moral advice most closely aligns with. This research is applied in nature and employs both quantitative and qualitative methods for content analysis and classification of the tales. All 41 tales of the chapter were first analyzed according to the frameworks of virtue ethics, consequentialism, and deontology, and were categorized in a comparative table. Subsequently, tales directly related to conflicts between ethical theories were analyzed in detail to identify the value-based and philosophical foundations of the characters’ actions. Guiding questions for each theory provided the criteria for analysis and reasoning regarding consequences, duties, and virtues. The findings indicate that these tales are primarily divided between consequentialism (24 tales) and virtue ethics (18 tales), while 6 tales emphasize deontological reasoning and 7 reflect a combination of ethical theories. The analysis of selected tales in terms of the conflicts and overlaps of moral theories demonstrates that Saadi, in social and political contexts, mainly tends to emphasize the consequences of actions, whereas in matters of personal virtue and moral cultivation, he privileges virtue ethics over consequentialism.

کلیدواژه‌ها [English]

• Gulistan of Saadi
• ethical theory
• deontology
• consequentialism
• virtue ethics