نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• هیوا حسن پور ¹
• آزاده اسلامی ²

¹ گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

² دکترای زبان و ادبیات فارسی گرایش عرفانی از دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

چکیده

عقل از جمله مفاهیمی است که تعاریف مختلف و گاه متناقضی دربارۀ آن ارائه شده و هر کسی با تکیه بر مشرب فکری خود، برداشت و تفسیری از آن را عرضه کرده است. از دیرباز میان عرفا و فلاسفه در باب عقل اختلاف نظر وجود داشته است و از جمله عارفانی که در این زمینه سخن گفته است نجم‌الدّین رازی، ملقّب به «نجم دایه» است که در نیمۀ نخست قرن هفتم هجری قمری، مرصادالعباد را در عرفان، تصوّف و سلوک، تألیف کرده است. این نوشتار به شیوۀ توصیفی – تحلیلی به بررسی و تحلیل جایگاه عقل در مرصادالعباد پرداخته است. داده‌های پژوهش با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا و به شیوۀ کتابخانه‌ای بررسی شده است و در پی پاسخ به این سؤال است که عقل در مرصادالعباد چه مختصّات و جایگاهی دارد و اصولاً «رازی»، معرفت عقلی را تا چه اندازه‌ای و در چه مواردی می‌پذیرد؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد که «رازی» برای عقل، مراتب و حد و حدودی قائل است و آنجا که عقل می‌خواهد تنها ابزار معرفت باشد، مورد تخطئه قرار می‌گیرد و عقلی که وحی را نپذیرد مایۀ گمراهی می‌داند. همچنین از دیدگاه «رازی»، عقل قادر به شناخت اسما و صفات الهی نیست و باید با تزکیه و ریاضت به مرتبۀ نورانی بودن برسد.

کلیدواژه‌ها

• عقل
• معرفت
• عرفان
• مرصادالعباد
• نجم‌الدین رازی

عنوان مقاله [English]

Investigating and Analyzing the Place of Intellect in Mersadolebaad

نویسنده [English]

• azadeh eslami ²

² Ph.D. in Persian language and literature, mystical orientation, from Imam Khomeini International University, Qazvin

چکیده [English]

Intellect is one of the concepts that have been given different and sometimes contradictory definitions, and everyone has presented an interpretation of it based on their own intellectual opinion. For a long time, there has been a difference of opinion between mystics and philosophers about reason, and among the mystics who have spoken in this field is Najm al-Din Razi, nicknamed Najme Dayeh, who authored Mersadolebaad in mysticism, Sufism, and Sufism in the first half of the 7th century AH. The present study investigates and analyzes the place of reason in Merasodolebaad in a descriptive-analytical way. The research data has been analyzed using the content analysis technique and in a library manner. The research is looking for an answer to the question of what the place of reason is in Mersadolebaad and, basically, to what extent and in what cases Razi accepts intellectual knowledge. The results of the study show that this great mystic has limits for reason, and it is a mistake where reason wants to be the only tool of knowledge, and the intellect that does not accept revelation is a source of error. This point does not mean the downgrading of reason and its position, but it is in line with the exaltation of reason and attention to its existential order. Also, from Razi's point of view, the intellect is incapable of knowing the divine names and attributes and must reach enlightenment through cultivation and austerity.

کلیدواژه‌ها [English]

• intellect
• knowledge
• mysticism
• Mersadolebaad
• Najmeddin Razi