نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حسن اکبری بیرق ¹
• امینه حقیقی پیشتری ²

¹ دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

² دانش آموخته دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

نظریه«تکامل/فرگشت بر اساس انتخاب طبیعی» که در نیمه دوم قرن نوزدهم توسط چارلز داروین ارائه شد، تنها در حوزه دانش زیست‌شناسی محدود نماند و بر ادراک عالمان علوم انسانی و اجتماعی از موضوعات مورد مطالعه خود، تأثیری ژرف نهاد. روان‌شناسی و نقد ادبی، از جمله معارفی بودند که به لحاظ بینش و روش، از این نظریه متأثّر شدند و متعاقب آن، داروینیسم ادبی را بنیان نهادند. داروینیسم ادبی مدعی است رفتارهای ادبی در طبیعتِ فرگشت‌یافته بشر ریشه دارد. البته گاه اصطلاح «نقد فرگشتی» جایگزین «داروینیسم ادبی» شده و به‌جای آن به‌کاررفته است.
در این مقاله کوشیده‌ایم گزارشی از سیر تأثیرپذیری ادبیات و نقد ادبی از نظریه تکامل(فرگشت) ارائه نماییم و نشان دهیم که نقد ادبی تکاملی(فرگشتی)، با شناسایی نیازهای اساسی و مشترک انسان از قبیل جذابیت جنسی، فرزند آوری، موقعیت اجتماعی، بر پایه روانشناسی و زیست‌شناسی فرگشتی ضمن ارائه خوانشی جدید از متون ادبی به کاوش در شخصیت‌های انسانی که در ادبیات بازنمایی شده، می‌پردازد. پس از معرفی این رهیافت به متون ادبی، با روشی توصیفی-تحلیلی، یکی از رمان‌های عامه‌پسند معاصر ایران (عالی‌جناب عشق) نوشته رجبعلی اعتمادی را مورد نقد فرگشتی قرارداده، عناصری فرگشتی همچون: موقعیت و جایگاه اجتماعی، جذابیّت ظاهری، رقابت و انتقام‌جویی، خیانت و تجاوز، پدرسالاری، همدلی، حسادت جنسی، را از آن استخراج نموده، سرانجام به این نتیجه رسیده‌ایم که نقدفرگشتی ادبی، ظرفیت بازنمایی محتوای زیستی متون داستانی را دارا است و طبیعت انسانی را به خوبی از طریق تحلیل این نوع متون به تصویر می‌کشد.

کلیدواژه‌ها

• داروینیسم
• فرگشت
• نقد ادبی فرگشتی
• رمان فارسی قرن 14 شمسی
• عالی‌جناب عشق
• ر.اعتمادی

عنوان مقاله [English]

Evolutionary Literary Criticism and its Application in Story Analysis (Case study: Ali-Jenab Eshgh)

نویسندگان [English]

• Hasan Akbari Beyraq ¹
• Amineh Haghighi Poshtiri ²

¹ Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran

² Ph.D. in Persian language and literature, Semnan University, Semnan, Iran

چکیده [English]

The theory of "evolution based on natural selection", which was presented by Charles Darwin in the second half of the 19th century, was not only limited to the field of biological knowledge and had a profound impact on the perception of humanities and social sciences scholars of their subjects. Psychology and literary criticism were among the sciences that were influenced by this theory in terms of insight and method and subsequently founded “literary Darwinism”. Literary Darwinism claims that literary behavior is rooted in human-evolved nature. Of course, sometimes the term "evolutionary criticism" has replaced "literary Darwinism" and has been used instead. The current study has tried to present a report on the influence of literature and literary criticism on the theory of evolution and show that evolutionary literary criticism, by identifying the basic and common needs of humans such as sexual attraction, childbearing, social status, while providing a new reading of literary texts based on evolutionary biology and psychology, explores the human characters represented in literature. After introducing this approach to literary texts, one of the contemporary popular novels of Iran (AliJenab Eshgh) written by Rajabali Etimedi has been subjected to evolutionary criticism with a descriptive-analytical method; evolutionary elements such as social status and position, external attractiveness, betrayal and aggression, patriarchy, empathy, and sexual jealousy have been extracted from this book and analyzed. Results revealed that literary criticism can represent the biological content of fictional texts and portray human nature through the analysis of these types of texts.

کلیدواژه‌ها [English]

• Darwinism
• Evolution
• Evolutionary literary criticism
• Persian novel of the 14th century
• Aali Jenab Eshgh
• R.Etamidi